عوامل موثر در کاهش جذب کلسیم

  1. اسید اکسالیک (Oxalic acid)

یک اسید آلی است که در بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات مانند: ریواس، اسفناج، چغندر، بامیه و برگ چغندر وجود دارد. این اسید در لوله گوارش به کلسیم متصل می‌شود و ترکیب نامحلول و غیرقابل جذب را به وجود می‌آورد. درنتیجه بهتر است از مصرف همزمان این مواد غذای با منابع غنی کلسیم خودداری شود.

کاکائوهای نامرغوب نیز درصدی اسید اکسالیک دارند که می‌توانند مانع جذب کلسیم شوند. علاوه بر آن در فرمولاسیون شیرکاکائو از شکر هم استفاده می‌شود که وجود مواد قندی ساده از یک سو باعث کاهش جذب ریزمغذی‌ها می‌گردد و از سوی دیگر کالری ماده غذایی را افزایش می‌دهد و به دلیل داشتن کافئین محرک سیستم عصبی است و توصیه می‌شود کودکان قبل از خواب و یا کودکانی که فعالیت زیادی دارند و هایپر‌اکتیو هستند استفاده نکنند.

  1. اسید فیتیک (Phytic acid)

یک اسید آلی است که بیشتر در پوسته خارجی غلات یافت می‌شود و این اسید نیز بااتصال به کلسیم ترکیب نامحلول و غیرقابل جذب را به وجود می‌آورد. انسان آنزیم فیتاز ندارد به همین دلیل نمی‌تواند این ماده را تجزیه کند. آرد جو منبع غنی از این اسید می‌باشد.

  1. افزایش حرکات لوله گوارش

هر عاملی که سرعت عبور غذا را از مجرای گوارش افزایش دهد مانع جذب کلسیم و سایر ریزمغذی‌ها می‌شود، زیرا مدت‌زمانی که محتویات روده در تماس با دیواره روده قرار می‌گیرد کوتاه می‌شود و جذب کاهش می‌یابد. وجود فیبر زیاد در رژیم غذایی و مواد ملین ازجمله این عوامل هستند.

  1. عدم فعالیت

به‌طورکلی هر عاملی که مانع قرار گرفتن وزن بدن روی استخوان‌های اصلی (عدم استقرار روی ساق پا) شود و یا مانع حرکت استخوان‌ها باشد، جذب کلسیم را کاهش می‌دهد. بنابراین برای افزایش جذب کلسیم کمترین کار داشتن برنامه ساده پیاده‌روی است.

  1. اضطراب و فشارهای روحی

به‌طورکلی هیجان و فشارهای روحی-روانی دفع کلسیم را افزایش و جذب آن را کاهش می‌دهند. پس سعی کنید هرروز دلیلی برای شاد بودن داشته باشید.

  1. وجود چربی در رژیم غذایی

هر چه چربی ماده غذایی بالاتر باشد درصد جذب ریزمغذی‌ها کاهش می‌یابد. مثلاً از فراورده‌های لبنی پرچرب کلسیم کمتری جذب بدن می‌شود. برای افزایش جذب کلسیم بهتر است فراورده‌های لبنی کم‌چرب مصرف کنیم.

  1. کافئین

کافئین موجود در قهوه و چای از عوامل افزایش‌دهنده دفع کلسیم است. به‌طورکلی داروهای ضد تشنج، داروهای کورتونی (کورتیزول‌ها) و تیروکسین از فاکتورهای کاهنده جذب کلسیم می‌باشند.

عوامل موثر در افزایش جذب کلسیم

به‌طور‌کلی هر چه نیاز بدن به کلسیم افزایش یابد در‌صد جذب افزایش می‌یابد. در دوران بلوغ و دوران بارداری تا ۷۰ درصد جذب کلسیم افزایش می‌یابد. میزان جذب کلسیم در حالت عادی در بدن بین ۱۰ تا ۴۰ درصد می‌باشد .

  1. ویتامین D: یکی از مشتقات ویتامین D که در کلیه سبب ترکیب پروتئینی می‌شود، درواقع به‌عنوان حامل کلسیم عمل می‌کند و جذب آن را از دیواره روده افزایش می‌دهد.
  2. محیط اسیدی: کلسیم در اسید بهتر حل می‌گردد، درنتیجه در محیط اسیدی بهتر هم جذب می‌شود. ویتامین C به دلیل خاصیت اسیدی که دارد جذب کلسیم را افزایش می‌دهد. ازاین‌رو هر چه ماست و دوغ ترش‌تر باشند جذب کلسیم بالاتر است.

البته می‌توانیم به ماست و دوغ کمی لیموترش هم اضافه کنیم، یا می‌توان به ماست میوه‌های حاوی ویتامین C نیز اضافه کرد، و یا سبزیجاتی مثل کلم برکلی و انواع کلم‌ها که حاوی کلسیم هستند را با گوجه‌فرنگی و لیموترش میل کرد.

در سالمندان بدلیل کاهش اسیدیته معده و نیز در افرادی که آنتی‌اسید مصرف می‌کنند جذب کلسیم کاهش می‌یابد که این کاهش جذب را تا حدودی می‌توانند بوسیله افزایش مصرف غذاهای غنی از ویتامین C افزایش دهند.

در غذا‌های غنی از پروتئین نیز جذب کلسیم بالاتر است.

  1. وجود قند در رژیم غذایی: وجود قندهایی مثل گلوکز، فروکتوز و قند لاکتوز که در شیر وجود دارد درصد جذب کلسیم را بسیار افزایش می‌دهد.

مثلا اگر شیر را با خرما یا موز میل کنید درصد جذب کلسیم بالاتر می‌رود.

  1. نسبت کلسیم به فسفر در برنامه غذایی: نسبت بین مقادیر کلسیم و فسفر غذا در جذب هر دوی آنها نقش مهمی دارد. و بهترین نسبتی که بالاترین بازده جذب را دارد نسبت ۱ به ۱ است لذا در مصرف مکمل‌های کلسیم و فسفر باید دقت شود زیرا می‌توانند اثر معکوس در جذب داشته باشند .

نوشابه‌های گازدار منبع غنی فسفر هستند و مصرف بیش‌ازاندازه آنها می‌تواند تعادل کلسیم و فسفر را به هم بزند و سبب برداشت کلسیم از استخوان‌ها شود و منجر به پوکی استخوان گردد.

  1. وجود چربی: با مصرف لبنیات کم‌چرب قدرت جذب کلسیم در بدن افزایش می‌یابد.
  2. وضعیت روحی: حالت روحی اشخاص در راندمان جذب کلسیم غذایی موثر است. در هنگام استرس و اضطراب با کاهش جذب کلسیم و افزایش دفع آن روبرو هستیم.

کلسیم در بدن

کلسیم از مواد معدنی و درواقع یک ریزمغذی است که ۱.۵ تا ۲% وزن یک انسان بالغ را تشکیل می‌دهد. کلسیم یکی از چند مواد مغذی خاصی است که وجودش برای تشکیل دندان‌ها و استخوان‌ها ضروری است. ۹۹% از کلسیم بدن در این بافت‌ها قرار دارند و تنها ۱% در سایر بافت‌های بدن مثل کبد، عضلات، قلب و خون یافت می‌شود. (۱.۵ تا ۲ درصد = ۸۵۰ تا ۱۴۰۰ گرم)

وجود همین ۱% کلسیم در این بافت‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد، به‌طوری‌که کاهش این میزان منجر به خروج کلسیم از استخوان‌ها می‌گردد و در صورت عدم تأمین کلسیم از طریق استخوان اعمال مهمی مانند انقباض و انبساط، انتقال امواج عصبی و انعقاد خون در بدن دچار اختلال شده و در درازمدت سبب نرمی و پوکی استخوان می‌گردد.

در صورتیکه میزان کلسیم برنامه غذایی ما کافی نباشد بدن از یک مکانیسم جبرانی استفاده می‌کند که منجر به آزاد شدن ذخایر کلسیم از استخوان‌ها و کاهش میزان دفع کلسیم و افزایش قدرت جذب این ماده می‌شود.

بیشترین میزان مصرف کلسیم در سنین ۱۲ تا ۱۴ سالگی می‌باشد.

لزوم کلسیم در بدن:

  • تشکیل استخوان‌ها: در دوران جنینی یک چهارچوب پروتئینی سخت و در عین حال متحرک تشکیل می‌شود. این بافت از نظر ظاهر، مانند استخوان کامل است ولی سختی و استحکام آن را ندارد. بلافاصله پس از تولد در اثر رشد و رسوب بلورهای کلسیم این بافت سخت و محکم می‌شود.
  • تشکیل دندان‌ها: مواد تشکیل دهنده دندان‌ها نیز مانند استخوان‌هاست با این تفاوت که بلورهایش سخت‌تر و میزان آب آن کمتر است و تبادلات کلسیمی به کندی صورت می‌گیرد. دندان‌ها قدرت ترمیم خود را ندارند برای همین برای نگهداری و ترمیم آن‌ها نیاز به کلسیم نیست، کمبود کلسیم در زمان تشکیل دندان‌ها منجر به سستی آنها می‌گردد و دندان را برای فاسد شدن آماده می‌کند.
  • رشد: ازآنجاکه مواد غذایی کم کلسیم غالباً مقدار ناچیزی پروتئین دارند و پروتئین یک عامل ویژه رشد می‌باشد بنابراین کمی دشوار است که تنها فقدان کلسیم را عامل نقض رشد بدانیم هرچند که کلسیم نیز برای رشد طبیعی ضروری است.
  • انعقاد خون: نقش کلسیم در این عمل کاملاً شناخته‌شده است و برای لخته شدن و انعقاد خون کلسیم یک ماده ضروری است.
  • تسهیل‌کننده واکنش‌های حیاتی بدن: وجود کلسیم در بسیاری از واکنش‌های حیاتی بدن ضروری است. مثلاً برای جذب ویتامین B12 از دیواره روده، فعال کردن آنزیم‌های تجزیه‌کننده چربی، بهتر عمل کردن انسولین، انتقال امواج عصبی و انقباض و انبساط عضلات.
  • کاهش‌دهنده عوارض ناشی از مسمومیت‌های سربی.

علاوه بر کلسیم فسفر نیز مهم‌ترین ماده معدنی است که سبب رشد استخوان می‌شود. در مسیر رشد استخوانی، بدن به مواد دیگری نیز نیاز دارد از جمله: ویتامین A، ویتامینD، ویتامینC، پروتئین، منیزیم، منگنز، کولین و روی.

در دوران رشد و در تمام دوران زندگی پس از بلوغ، استخوان‌ها در اثر تغییر فشار وزن، پیوسته تغییر شکل می‌دهند.

منابع غذایی کلسیم:

از منابع گوشتی غنی‌ترین آنها انواع ماهی‌هاست خصوصاً ماهی سالمون.

شیر و لبنیات کم‌چرب.

از میوه‌ها، پرتقال.

از سبزیجات، لوبیا سبز، کاهو، انواع کلم، گل‌کلم، کلم فندقی یا بروکسل و شلغم از منابع غنی کلسیم هستند.

بادام، لوبیای سویا، جعفری و سایر سبزیجاتی که برگ‌های سبز تیره دارند نیز از منابع کلسیم می‌باشند.

بازی‌های کامپیوتری

کودکان زیر شش سال مشتاقانه در حال کسب توانایی و هماهنگی ذهنی برای انجام بازی‌های کامپیوتری پیچیده هستند. آنها دوست‌ دارند از بزرگتر‌ها و دوستان خود تقلید کنند. اما بسیاری از بازی‌های کامپیوتری بالقوه اعتیاد‌آور هستند. محققان معتقدند انجام این بازیها سبب ترشح دوپامین در مغز می‌شود و فعال‌شدن این ماده شیمیایی است که باعث میشود کودکان خواستار دوباره و دوباره بازی‌کردن با آنها باشند. در نتیجه فعالیت فیزیکی کودکان کاهش می‌یابد و خطر ابتلا به چاقی افزایش می‌یابد.

پیشنهاداتی برای ایجاد عادات مثبت در استفاده از بازی‌های کامپیوتری:

• تا زمانی که امکان دارد خرید بازی‌ها را به تعویق بیاندازید.

• کنترل کنید کودکتان با کدام بازی و چه مدت بازی می‌کند. بازی‌های کامپیوتری می‌بایستی مکملی برای بازی در داخل و خارج از خانه باشد نه جایگزینی برای آن.

• برای انجام فعالیت‌های جسمانی و ورزش کودکان برنامه‌ریزی مشخصی داشته باشید.
• اجازه ندهید در مدت‌زمانی که بازی می‌کنند از اسنک یا میان وعده استفاده کنند.
• بازی‌ها را بر اساس گروه سنی کودکان انتخاب کنید.
• برای فعالیت‌های اجتماعی، بازی‌های گروهی، ملاقات دوستان، آشپزی و... زمان‌بندی کنید.
• می‌توانید در ارتباط با کارهای خانه به او مسئولیت بدهید.