چطور درباره حوادث فجیع با کودک دبستانی صحبت کنیم (قسمت سوم)

کودکان چه می‌پرسند... والدین چه پاسخ می‌دهند

«چی شده؟» مانند بزرگ‌سالان، بسیاری از کودکان مخصوصاً بزرگ‌ترها، برای اینکه بیشتر متوجه شوند و بتوانند روی موقعیت ترسناک پیش‌آمده کنترل داشته باشند اطلاعات می‌خواهند. به فرزندتان واقعیت‌های اساسی را بگویید: «یک نفر که اصلاً اون سیاستمدار رو دوست نداشت به اون شلیک کرد. به اینکار می‌گن ترور.» از او بپرسید سؤال دیگری دارد یا خیر. هرچقدر کودک بزرگتر باشد جزئیات بیشتری می‌پرسد. جواب‌هایتان را نه‌تنها مربوط به موضوع بلکه صادقانه بدهید.

«ممکنه برای من اتفاق بیفته؟» در مواجهه با بلایا کودکان در همه سنین نگران خطرات ناگهانی هستند که برای خودشان و عزیزانشان اتفاق می‌افتد. ممکن است سوالاتی ازاین‌دست وجود داشته باشد «اگر آدم بدا وجود دارند امکان داره به بچه‌ها هم شلیک کنن؟» «شما مجبور نیستید برید با اونها بجنگید درسته؟» «مادربزرگ و پدربزرگ خوبن؟» به فرزندتان اطمینان دهید که تراژدی‌هایی مثل این بسیارکم اتفاق می‌افتد: «نه، اتفاقاتی مثل این همیشه پیش نمیاد، به‌خاطر همینه که خبر این اتفاقات زود همه‌جا پخش می‌شه. آدم‌بدها به تو و بچه‌های دیگه فکر نمی‌کنند. من اینجام و زندگی ما تغییری نمی‌کنه. پدربزرگ و مادربزرگ هم حالشون خوبه. اونها دور از جایی که اتفاقات بد داره میافته زندگی می‌کنن. می‌خوای الان بهشون زنگ بزنی و حالشونو بپرسی؟»

«چرا مردم ساختمون‌ها رو محکم‌تر نمی‌سازن تا فرو نریزن؟» کودک دبستانی شما ممکن است از اینکه نه خودش و نه بزرگ‌ترهای اطرافش نمی‌توانند جلوی فاجعه را بگیرند عصبانی باشد، چه یک حمله تروریستی باشد چه اثرات یک زلزله. شما می‌توانید به او بگویید: «ما همه آرزو می‌کنیم بتونیم کاری کنیم تا جلوی این مصیبت رو بگیریم.» «و الان افراد زیادی دارن به کسانی که آسیب دیدن کمک می‌کنن و به دنبال راهی هستن که نذارن دوباره این اتفاق بیفته.»

«این تقصیر کیه؟» کودکان هم مانند بزرگترها به دنبال مقصر می‌گردند، حال چه آن مقصر خدا باشد چه یک تروریست. بگذارید فرزندتان بداند این طبیعی است که عصبانی باشد، ولی درعین‌حال به او آموزش دهید کلیشه‌ای رفتار نکند. «کسانی که هواپیما رو خراب کردند مثل بقیه فکر نمی‌کنن، حتی مثل بقیه آدم‌های کشور خودشون. ما اینجا همه سعی می‌کنیم دورهم جمع بشیم و به هم کمک کنیم نه اینکه همدیگه رو مقصر بدونیم.»

«زیر تخت من هیولا وجود داره؟» بچه‌های کوچک‌تری که درباره اتفاقات ناراحت‌کننده می‌شنوند ممکن است ناگهان از غریبه‌ها، هیولاها، تاریکی و یا هر چیز ناشناخته دیگر بترسند. به‌هرحال فکر کردن به این موجودات خیالی راحت‌تر از مفهوم تروریسم یا بلایای طبیعی است. به کودکان در ارتباط با ترسشان قوت قلب دهید: «نه، هیچ هیولایی زیر تخت تو یا جای دیگه وجود نداره. بیا باهم بریم ببینیم تا یادت به مونه که هیولاها واقعی نیستند.»

شما مجبور نیستید درباره «هیولا»های دنیای واقعی به آنها توضیحی بدهید! فرزندتان فقط می‌خواهد مطمئن باشد که امشب در تختش جایش امن است.

چطور درباره حوادث فجیع با کودک دبستانی صحبت کنیم (قسمت دوم)

چطور درباره آن صحبت کنیم

خلاصه و اطمینان‌بخش صحبت کنید. یک کودک دبستانی ممکن است سؤالی بپرسد که به نظر فقط در ارتباط با یک اتفاق خاص است، مانند: «چی می‌شه وقتی می‌میریم؟» شما می‌توانید از سؤال او به‌عنوان یک فرصت برای صحبت درباره مرگ استفاده کنید. اما درواقع در این موردتوجه اصلی او به این موضوع است که «آیا من در امنیت هستم؟» به او اطمینان دهید که در خطر نیست و همین‌طور شما و بقیه خانواده‌اش در امنیت هستید، «ما همه خوبیم و قرارِ خوب باشیم» اینها کلماتی هستند که او می‌خواهد بشنود.

احساساتش را تأیید کنید. از گفتن این جمله پرهیز کنید: «ناراحت/ عصبانی نباش» (آیا خود شما احساس بهتری پیدا می‌کنید وقتی کسی این جمله را بگوید؟) احساسات او واقعی هستند و او نیاز دارد بتواند آنها را بیان کند. در عوض می‌توانید بگویید: «من می‌دونم ممکن نگران باشی چون خیلی چیزا درباره سیل شنیدی. خداروشکر اینجا سیل نیومده و هیچ آبی هم نمی‌تونه وارد خونه ما به شه.»

از اتفاقی که افتاده برای آموزش همدلی و تحمل استفاده کنید. ممکن است کودک شما یک حمله تروریستی را با عنوان «آدم بدا عصبانی شدن» شنیده باشد. به او یادآوری کنید که ما آدم‌ها نباید از خشونت برای بیان خشممان استفاده کنیم. «همه گاهی عصبانی می‌شن، ولی ما سعی می‌کنیم به کسی آسیب نزنیم. سعی می‌کنیم از کلمات برای حل مشکلاتمون استفاده کنیم.»

به او بگویید بزرگ‌ترها در حال تلاش‌اند تا او در امان باشد. به‌عنوان فرد بالغ گاهی سخت است که قوت قلب دهنده باشیم در مواجهه با نگرانی خودمان از پرواز یا حتی زندگی در منطقه زلزله‌خیز. ولی می‌توانید به او بگویید (و به خودتان یادآوری کنید) که افراد بسیاری در حال کار و تلاش‌اند تا او در امنیت باشد. از مهندسین تا پلیس و خود شما والدینش. یک فاجعه می‌تواند باعث از بین رفتن اعتماد به توانایی بزرگ‌ترهای اطراف کودک در این سن شود. ولی شما می‌توانید به او بگویید: «من هر موقع که بدونم خطری وجود دارِ مراقب تو هستم. بعضی وقت‌ها ما درباره خطرات جدید یاد می‌گیریم و توی اون شرایط هم مراقب تو هستیم.»

به خاطر داشته باشید که او شاید به‌اندازه‌ای که به نظر می‌آید متوجه نباشد. کودکان دبستانی معمولاً پیچیده‌تر از چیزی که واقعاً هستند به نظر می‌آیند. اگر او عکس‌هایی از بمب‌گذاری در کابل ببیند، کودکی که در یک جای دور زندگی می‌کند مثلاً در آریزونا، شاید کلاً متوجه نشود که تصاویر تلویزیون و اینترنت از افغانستان هستند، بسیار دورتر از خانه او. سعی کنید کم‌کم فهم او درباره اتفاق پیش‌آمده را کاوش کنید تا بتوانید هر دریافت اشتباهی را پاک کنید.

از قوت قلب‌های غیرکلامی استفاده کنید. بعضی از بهترین نشانه‌هایی که شما از میزان نگرانی فرزندتان می‌بینید به‌طور غیرکلامی بروز می‌کند. در الگوی بازی، خواب و غذاخوردن، و خواه‌ناخواه او کج‌خلق و وابسته‌تر می‌شود و یا در موارد دیگر پس رفت دارد. بسیار مهم است که شما هم به‌طور غیرکلامی به او پاسخ دهید. اگر به نظر نگران می‌آید او را در آغوش بگیرید و ببوسید. بالاتر از همه سعی کنید زندگی روتین عادی‌تان را داشته باشید تا احساس امنیت در زندگی روزانه‌ای که با آن آشناست تقویت شود.

به او کمک کنید درست عمل کند. در بسیاری از کودکان و بزرگ‌ترها نشان دادن واکنش درست به یک اتفاق به کم شدن اضطراب کمک می‌کند. شاید فرزند شما بخواهد آب‌میوه بفروشد و سودش را به هلال‌احمر بدهد، یا در یک پروژه خیریه مشارکت کند یا نامه تشکر به آتش‌نشانان و پلیس‌ها بفرستد. این دست کارها می‌توانند به‌شدت التیام‌بخش باشند. این کارها به کودکان کمک می‌کنند حس اینکه به جامعه‌ای وسیع‌تر از جامعه کوچک اطراف خودشان تعلق دارند را پرورش دهند. به شیوه درستی افرادی که قبلاً ندیده بودند را می‌شناسند و حس همدلی را پرورش می‌دهند. «رشد و پرورش مثبتی در برگرداندن اضطراب کودکان به عمل خوب وجود دارد.»

به توانایی خود در کمک کردن اعتماد داشته باشید. به‌عنوان یک والد، این چالش برای شما وجود دارد که زمانی که خودتان احساس ناامنی می‌کنید به فرزندتان حس امنیت بدهید. به یاد داشته باشید محدود کردن تمرکز روی اخبار تکراری و ترسناک، چسبیدن به روتین‌های آرامش‌بخش، و پیدا کردن راه‌های صحیح برای کمک به قربانی‌ها به قوت قلب خودتان به‌اندازه کودکتان کمک می‌کند. وقتی شما به خودتان کمک می‌کنید که با ضربه روحی روبرو شوید، به فرزندتان هم به همان اندازه کمک کرده‌اید. «کودکان فوق‌العاده انعطاف‌پذیر هستند.» با حمایت خوب، اکثر کودکان به خوبی رفتار می‌کنند.

چطور درباره حوادث فجیع با کودک دبستانی صحبت کنیم (قسمت اول)

در این سن چه انتظاری از او می‌رود

وقتی فاجعه‌ای اتفاق می‌افتد می‌تواند اثرات عمیقی روی کودکان بگذارد. مهم نیست این اتفاق یک بلای طبیعی (سیل یا آتش‌سوزی) باشد یا ساخته دست بشر (تیراندازی به مدرسه یا شورش). این اتفاقات می‌تواند ذهن کودک را برای دیدن و شناخت دنیا به‌عنوان جایی امن و قابل پیش‌بینی تضعیف کند.

کودک ممکن است عکس‌العمل‌های مختلفی داشته باشد. اگر مستقیماً تحت تأثیر اتفاقات نباشد و همین‌طور در معرض تصاویر تکراری تلویزیون از این اتفاق و یا حرف‌های ترسناکی که در حیاط مدرسه می‌شنود نباشد احتمالاً به موضوع بی‌توجه است.

کودک ۸ یا ۹ ساله ممکن است به‌طور غیرمنتظره‌ای درگیر ماجرا شود و سؤالاتی دراین‌باره داشته باشد. کودکانی که همزمان با آسیب‌های دیگری مانند طلاق یا مرگ در خانواده دست‌وپنجه نرم می‌کنند بیشتر دچار اضطراب می‌شوند. ولی حتی اگر همه‌چیز در زندگی او خوب باشد، کودک شما ممکن است اطلاعات کافی برای نگرانی و ترس گردآورد. او احتمالاً وابسته‌تر و کج‌خلق می‌شود. کابوس می‌بیند یا از دل‌درد شکایت می‌کند. یا ممکن است در مدرسه و ورزش تمرکزش را از دست بدهد.

یکی از بهترین کارهایی که می‌توانید برای فرونشاندن اضطراب کودک انجام دهید محدود کردن مشاهده تصاویر ترسناک و تکراری تلویزیون و اینترنت است. خبرهای تکراری می‌تواند استرس کودک را بیشتر کند و حتی او را دچار این سردرگمی کند که یک اتفاق مدام در حال وقوع است.

در این شرایط او را بیشتر در آغوش بگیرید. تشویقش کنید که اگر می‌خواهد با اسباب‌بازی موردعلاقه‌اش بخوابد، حتی اگر از آخرین باری که با عروسکش خوابیده دو سالی گذشته باشد. به علائم غیرکلامی اضطراب دقت کنید، مانند به هم ریختن برنامه خواب، نقاشی‌های ناراحت یا عصبانی، یا کناره‌گیری و پرخاشگری در بازی با سایر کودکان.

«اوج سال‌های آسیب‌پذیری در برابر ضربه روحی سنین بین ۶ تا حدود ۱۰ است.» این دورانی است که کودکان دسترسی مستقلی به اطلاعات بیشتر از طریق مدرسه و محیط خارج از خانه دارند. همچنین تضمین و اطمینانی که کودک کوچک‌تر را آرام می‌کند برای کودکان بزرگ‌تر بی‌اثر است. در کل مغز آنها ازلحاظ فیزیکی هنوز به‌اندازه کافی بالغ نیست تا تحریک و ترس را بفهمد و مدیریت کند.

یک کودک مدرسه‌ای آن‌قدر بزرگ است که بفهمد مثلاً مرگ همیشگی است، ولی آن‌قدر بزرگ نیست که خیالش راحت باشد وقتی درباره یک تصادف وحشتناک اتوبوس در شهری دیگر شنید، اتوبوس مدرسه‌اش هنوز امن است.

«بعد از یک فاجعه یکی از بزرگ‌ترین زیان‌ها (گذشته از زیان جانی) از دست دادن کنترل است.» کودکان هیچ کنترلی روی زندگی خودشان ندارند، و وقتی می‌بینند که والدینشان هم کنترلی ندارند به‌طور باورنکردنی برایشان ترسناک است. پس والدین حتی اگر آشفته و ناراحت هستند لازم است نشانه‌هایی از کنترل نشان دهند. یکی از مهم‌ترین جاهایی که باید کنترل خود را به‌کار بگیرید در مورد انجام کارهای روتین روزانه است. به‌طورمعمول به پارک بروید. کودکتان را سروقت بخوابانید. وعده‌های غذایی را جا نیندازید، و مطمئن شوید مراقب‌های او هم روتین عادی روزانه را دنبال می‌کنند. «شما می‌خواهید فرزندتان احساس امنیت کند، و کارهای روتین روزانه این کار را انجام می‌دهد.»

قرارداد تلفن‌ همراه برای یک نوجوان

یکی از وظایف ما به‌عنوان والدین در قبال کودک یا نوجوانمان راهنمایی و نظارت بر رفتار آن‌هاست. تا بتوانند بهترین روش زندگی را پیش بگیرند. قسمتی از این روند شامل وضع قوانین در خانه می‌شود. که کار را برای شما و فرزندتان راحت‌تر نیز خواهد کرد.
قرارداد تلفن همراه برای یک نوجوان!
• این تلفن مال من نیست. والدین من اجازه استفاده از این تلفن را به من داده‌اند. • هیچ‌چیز رایگان نیست. داشتن این گوشی و توانایی استفاده از آن هزینه دارد. من سخت تلاش می‌کنم تا فرصت استفاده از آن را به‌دست بیاورم. • من از مدت‌زمان استفاده محدودم تجاوز نمی‌کنم. • من از تلفنم مراقبت می‌کنم و اگر شکست یا گم شد باید جایگزین کنم.
من هرگز از این تلفن برای اهداف زیر استفاده نمی‌کنم:
• ارسال پیام‌های مخرب و... (اگر با کسی مشکل یا اختلاف‌نظری دارم رو‌در‌رو باهم صحبت خواهیم کرد). • تماس یا ارسال پیام بعد از ساعت ۹ شب. • داشتن مکالمات نامناسب. • ارسال و دریافت عکس و ویدئو نامناسب. • سرپیچی از رعایت و احترام به قوانین و مقررات مدرسه درباره استفاده از تلفن همراه. • تماس یا ارسال پیام در هنگام رانندگی. • اگر تصمیم بگیرم قفل صفحه (lock screen) داشته باشم، والدینم پین‌کد را خواهند دانست. والدینم به لیست همه تماس‌ها و پیام‌های من دسترسی خواهند داشت. • والدینم به حریم خصوصی من احترام می‌گذارند. و فقط هنگامی‌که من رفتار مشکوکی داشتم از حق دسترسی خود استفاده می‌کنند. • من متوجه هستم که اگر زیاد از حد از تلفن همراهم استفاده کنم. یا در هنگام استفاده رفتار منفی و نامناسبی داشته باشم. و یا کارهای روزانه خود را انجام ندهم این تلفن از من گرفته خواهد شد. • اگر نمراتم افت کرد تلفن همراه را از دست خواهم داد تا دوباره نمراتم بالا برود. • اگر گوشی همراه من قابلیت جستجو در اینترنت را دارد از موتور جستجوی امن استفاده خواهم کرد.
به‌عنوان والدین یک نوجوان که تلفن همراه هوشمند دارد، شما مسئول هستید که:
• مدت‌زمان استفاده نوجوانتان از تلفن همراه را محدود کنید. این استفاده به‌طورکلی شامل تماس، ارسال پیام، اینترنت و استفاده از اطلاعات می‌باشد. • کارهایی که کودک یا نوجوان شما را به دنیای واقعی برمی‌گرداند تشویق کنید تا آن‌ها بیشتر متوجه اطراف خود باشند. • امکانات گوشی همراه فرزند خود را یاد بگیرید تا بتوانید جواب سؤال‌های آن‌ها را بدهید و یا راهنمایی کنید. • تنظیمات شخصی گوشی همراه فرزندتان را به‌روز کنید. • از کارهایی که فرزندتان در تلفن همراه خود انجام می‌دهد آگاه باشید تا بتوانید رفتارهای مشکوک او را متوجه شوید. • قوانین را اجرایی کنید!

امنیت در رسانه‌های اجتماعی

در دنیای امروز که پیشرفت تکنولوژی و تاثیر آن بر زندگی همه ما امری اجتناب‌ناپذیر گشته و کودکان ما از لحظه تولد شاید اولین چیزی که می‌بینند تلفن هوشمندی است که تصویری از باز شدن چشمانشان ثبت می‌کند، بهترین کاری که والدین برای حمایت از فرزندان می‌توانند انجام دهند، آگاهی، کنترل و نظارت بر رفتار آنان در دنیای تکنولوژی و فضای مجازی است.

بهتر است این سوالات را درباره فعالیت‌های فرزندتان از خود بپرسید:

o کودک یا نوجوان من در فضای آنلاین و یا تلفن هوشمند خود دقیقاً چه کارهایی انجام می‌دهد؟

o آیا او در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی مجازی مانند فیس‌بوک یا تلگرام گفتگو می‌کنند؟

o آیا صفحات نامناسب با سنش را می‌بیند؟

o آیا تبلیغات نامناسب مانند تبلیغ سیگار، اسلحه، مواد مخدر و یا دیگر فعالیت‌های غیرقانونی صفحات او را احاطه کرده؟

o او به طور کلی چقدر از زمان روزانه خود را در فضای مجازی روی تلفن همراه یا دیگر سایت‌ها مشغول گفتکو یا فعالیت است؟

بله، تکنولوژی در اکثر موارد همه‌چیز را بهتر و کارآمدتر می‌کند، ولی همین انقلاب فناوری اطلاعات، ریسک‌ها و خطرات بسیاری را برای کودکان و نوجوانان و حتی خود ما در فعالیت‌های روزانه می‌تواند به ارمغان آورد.

راهنمای امنیت در رسانه‌های اجتماعی که حتما باید به کودک یا نوجوان خود آموزش دهید:

• با احتیاط کلیک کنید!

مراقب لینک‌ها یا فایل‌های قابل دانلودی که به ایمیلتان ارسال می‌شود باشید، مانند پرسشنامه‌ها و فروشگاه‌ها. این لینک‌ها می‌توانند کامپیوتر شما را مسموم کنند و یا به کودکتان محتوای ناخواسته یا نامناسب نشان دهند.

• تنظیمات شخصی‌تان را چک کنید.

در اکثر موارد تنظیمات شخصی شما در حالت پیش‌فرض پست‌های شما را در معرض نمایش عمومی قرار می‌دهد که این می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

اگر شما هرگز تنظیمات شخصی خود را چک یا به‌روز نکنید، افرادی که اصلاً نمی‌شناسید می‌توانند پست‌های شما را ببینند. حتی اگر گمان می‌کنید که بسیار مراقب مطالبی که پست می‌کنید هستید. نوجوان شما می‌تواند اطلاعات بسیار حساس را بدون اینکه متوجه باشد پست کند. این می‌تواند به‌سادگی یک تصویر پس‌زمینه از عکس شما باشد که حاوی اطلاعات شناسایی است. ولی شکارچیان آنلاین به‌راحتی می‌توانند طعمه را پیدا کنند.

تنظیمات friends of friends می‌تواند پروفایل شما را بسیار آسیب‌پذیر کند، به این دلیل که شما دوستان آنلاین دوستان‌تان را نمی‌شناسید.

• درباره درخواست‌های دوستی محتاط و هشیار باشید.

مطمئناً آشنا شدن با یک فرد جدید در فضای مجازی خیلی هیجان‌انگیز است. اما به نظر شما این مشکوک نیست که یک فرد کاملاً غریبه به شما درخواست دوستی ارسال کند؟

ایمن فعالیت کنید و فقط درخواست دوستی از افرادی که در دنیای واقعی می‌شناسید را قبول کنید.

پس اگر درخواست دوستی برای شما ارسال شد و شما گمان می‌کردید که شخص را می‌شناسید، ابتدا پروفایل او را چک کنید تا مطمئن شوید مورد مشکوکی وجود نداشته باشد.

• قبل از پست‌ کردن فکر کنید!

اطلاعات شخصی را در پست‌ها و و پروفایلتان محدود کنید. هیچ‌وقت شماره تماس و آدرستان را وارد نکنید. اطلاعات خصوصی را خصوصی نگه‌دارید. اگر می‌خواهید ازاین‌دست اطلاعات را با یک دوست در میان بگذارید مستقیماً از تلفن یا پیام استفاده کنید.

بسیار مهم است که قبل از پست کردن چیزی بیشتر فکر کنید. باوجوداینکه شما می‌توانید چیزی که ارسال کردید مانند پست، نظر، عکس و غیره را پاک‌کنید اما هرگز نمی‌توانید چیزی که در اینترنت منتشرشده را برای همیشه پاک‌کنید! به همین علت بهتر است به‌جای انتشار مشکلاتتان در فیس‌بوک یا اینستاگرام، با آنها روبرو شوید!

• Location service را در فیس‌بوک، اینستاگرام و... غیرفعال کنید. مطمئناً این می‌تواند هیجان‌انگیز باشد اما ریسک آن خیلی بیشتر از چیزیست که بدست می‌آورید.

• از ارسال عکس یا اطلاعات سفری که می‌خواهید بروید و یا هنگامی‌که در سفر هستید خودداری کنید تا وقتی‌که به خانه برگردید. از پیامدهای استفاده از تلفن همراه‌ در مدرسه آگاه باشید و در مورد رفتارهای مسئولانه در دستورالعمل مدرسه با فرزندتان صحبت کنید.

• اگر با فرد جدیدی در فضای مجازی آشنا شدید، هرگز قبول نکنید که با آن‌ها خارج از فضای مجازی ملاقات کنید. اگر کسی که در فضای مجازی با او ملاقات کرده‌اید برای شما عکس‌های محرک ارسال و یا درخواست کرد، به یک فرد بالغ اطلاع دهید. شما باید یک دوست آنلاین (کسی که در دنیای واقعی او را نمی‌شناسید) را یک شکارچی بالقوه در نظر بگیرید، زیرا بااینکه شما احساس می‌کنید آن‌ها را می‌شناسید، درواقع شما هیچ‌چیز درباره اینکه آن‌ها واقعا چه کسانی هستند نمی‌دانید.